महाराष्ट्र राज्याने राष्ट्रीय शिक्षण धोरण २०२० (NEP 2020) स्वीकारून शालेय शिक्षणात आमूलाग्र बदल घडवण्याचा मार्ग अवलंबला आहे. या धोरणाच्या अंमलबजावणीतून राज्यातील शिक्षण व्यवस्था अधिक प्रगतीशील, सर्वसमावेशक आणि गुणवत्तापूर्ण बनवण्याचा संकल्प आहे. या ब्लॉग पोस्टमध्ये आपण महाराष्ट्राचे शालेय शिक्षण धोरण (Maharashtra’s School Education Policy) कसे आकार घेत आहे, त्याचे वैशिष्ट्य, उद्दिष्टे आणि अंमलबजावणीच्या टप्प्यांबाबत सविस्तर माहिती घेणार आहोत.
महाराष्ट्राचे शालेय शिक्षण धोरण म्हणजे काय?
महाराष्ट्राचे शालेय शिक्षण धोरण (Maharashtra’s School Education Policy) हे राष्ट्रीय शिक्षण धोरण २०२० च्या मार्गदर्शक तत्त्वांवर आधारित आहे. या धोरणांतर्गत राज्याने स्वतःचा अभ्यासक्रम आराखडा तयार केला असून, त्यात राज्याच्या शैक्षणिक गरजा आणि सांस्कृतिक वैशिष्ट्यांचा समावेश करण्यात आला आहे. दिनांक २४ जून २०२२ रोजी शासन निर्णयाद्वारे हे धोरण स्वीकारण्यात आले आणि त्यानंतर तज्ञ समित्यांच्या सहाय्याने राज्य अभ्यासक्रम आराखडा (शालेय शिक्षण) आणि पायाभूत स्तर अभ्यासक्रमाची निर्मिती करण्यात आली.
More Read
या धोरणाचे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे विद्यार्थ्यांना संकल्पनात्मक ज्ञान, व्यावहारिक कौशल्ये आणि सॉफ्ट स्किल्स प्रदान करणे, ज्यामुळे ते राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर स्पर्धेत उतरू शकतील.
महाराष्ट्राच्या शालेय शिक्षण धोरणाची प्रमुख वैशिष्ट्ये
१. स्वतःचा अभ्यासक्रम आणि पाठ्यपुस्तके
महाराष्ट्राने NCERT च्या अभ्यासक्रम आणि पाठ्यपुस्तकांचा अवलंब न करता स्वतःचा अभ्यासक्रम आराखडा तयार केला आहे. बालभारतीद्वारे पाठ्यपुस्तके तयार करताना राज्याच्या गरजेनुसार बदल करण्यात आले आहेत. यामुळे महाराष्ट्राची सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक ओळख पाठ्यक्रमात प्रतिबिंबित होईल.
२. CBSE च्या तत्त्वांवर आधारित मूल्यमापन
राष्ट्रीय शिक्षण धोरण २०२० अंतर्गत महाराष्ट्राचे शालेय शिक्षण धोरण (Maharashtra’s School Education Policy) CBSE च्या परीक्षा पद्धतीची वैशिष्ट्ये स्वीकारत आहे. यामध्ये खालील बाबींचा समावेश आहे:
- संकल्पनांवर भर: पाठांतराऐवजी संकल्पनात्मक समज विकसित करणे.
- सतत आणि सर्वसमावेशक मूल्यमापन (CCE): विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीचे सतत मूल्यमापन करणे.
- स्पर्धा परीक्षांसाठी तयारी: JEE, NEET, UPSC सारख्या परीक्षांसाठी उपयुक्त अभ्यासक्रम.
- सॉफ्ट स्किल्स: संवाद कौशल्ये, नेतृत्वगुण आणि तणाव व्यवस्थापनावर लक्ष.
३. मराठी भाषेचे अनिवार्य अध्ययन
महाराष्ट्राच्या शालेय शिक्षण धोरणात मराठी भाषेला विशेष स्थान देण्यात आले आहे. सर्व शाळांमध्ये मराठी भाषेचे अध्यापन आणि अध्ययन अनिवार्य करण्यात आले आहे. यामुळे मराठी संस्कृती, साहित्य आणि परंपरेचे संवर्धन होईल.
४. शिक्षकांचे प्रशिक्षण आणि भरती
नवीन अभ्यासक्रम प्रभावीपणे राबवण्यासाठी शिक्षकांचे प्रशिक्षण सुरू आहे. तंत्रज्ञानाच्या सहाय्याने (उदा. श्रीज कॉन्स) अतिरिक्त प्रशिक्षण उपलब्ध करून देण्यात येत आहे. तसेच, शिक्षक भरतीसाठी स्वतंत्र पवित्र प्रणाली कार्यान्वित करण्यात आली आहे.
CBSE अंमलबजावणीचे वेळापत्रक
महाराष्ट्राचे शालेय शिक्षण धोरण (Maharashtra’s School Education Policy) टप्प्याटप्प्याने लागू करण्याचे नियोजन आहे. खालीलप्रमाणे वर्गनिहाय अंमलबजावणी होत आहे:
| वर्ष | इयत्ता |
|---|---|
| 2025 | १ ली |
| 2026 | २ री, ३ री, ४ थी व ६ वी |
| 2027 | ५ वी, ७ वी, ९ वी व ११ वी |
| 2028 | ८ वी, १० वी, व १२ वी |
SCERT मार्फत इयत्ता १ ली ते १० वी साठी अभ्यासक्रम निर्मिती सुरू असून, बालभारतीद्वारे पाठ्यपुस्तकांचे काम प्रगतीपथावर आहे.
महाराष्ट्राच्या शालेय शिक्षण धोरणाचे फायदे
- गुणवत्तापूर्ण शिक्षण: संकल्पनात्मक आणि व्यावहारिक शिक्षणावर भर देऊन विद्यार्थ्यांचा सर्वांगीण विकास.
- स्पर्धात्मकता: राष्ट्रीय स्तरावरील स्पर्धा परीक्षांसाठी तयारी.
- सांस्कृतिक जतन: मराठी भाषा आणि महाराष्ट्राच्या परंपरांचा समावेश.
- शिक्षक सक्षमीकरण: प्रशिक्षण आणि भरतीद्वारे शिक्षकांची क्षमता वाढवणे.
- सर्वसमावेशकता: ग्रामीण आणि शहरी भागातील विद्यार्थ्यांना समान संधी.
आव्हाने आणि उपाययोजना
काही पालक आणि शिक्षकांना नवीन धोरणाबाबत गैरसमज झाले होते, ज्याचा खुलासा शासनाने केला आहे. यासाठी SCERT च्या संकेतस्थळावर मसुदे ठेवून जनतेच्या सूचना घेण्यात आल्या. तसेच, शिक्षणाच्या गुणवत्तेसाठी खालील उपाययोजना सुरू आहेत:
- शिक्षकांचा अशैक्षणिक कामाचा बोजा कमी करणे (शासन निर्णय २३/०८/२०२४).
- शाळांमध्ये पाणी, स्वच्छतागृह, वर्गखोल्या यांसारख्या भौतिक सुविधांचा विकास.
महाराष्ट्राचे शालेय शिक्षण धोरण आणि भविष्य
महाराष्ट्राला उज्ज्वल शैक्षणिक परंपरा आहे आणि हे धोरण त्या वारशाला पुढे नेण्यासाठी प्रयत्नशील आहे. राज्य मंडळ बंद करण्याचा कोणताही विचार नसून, ते अधिक सक्षम होईल.येणाऱ्या काही वर्षांत महाराष्ट्राचे शिक्षण क्षेत्र पूर्णपणे बदललेले दिसेल.
महाराष्ट्राचे शालेय शिक्षण धोरण हे विद्यार्थ्यांना २१ व्या शतकातील आव्हानांसाठी तयार करण्याचा एक महत्त्वाकांक्षी प्रयत्न आहे. मराठी भाषा आणि संस्कृतीला प्राधान्य देत हे धोरण राज्याला शैक्षणिकदृष्ट्या प्रगतीशील बनवेल. पालक आणि शिक्षकांचा सहभाग या यशस्वी अंमलबजावणीत मोलाचा ठरेल.
तुम्हाला या धोरणाबाबत काय वाटते? तुमच्या प्रतिक्रिया खालील कमेंट सेक्शनमध्ये नक्की कळवा!
