निवडणूक आयोगाचा ऐतिहासिक निर्णय : बीएलओ आणि पर्यवेक्षकांच्या मानधनात लक्षणीय वाढ

भारत निवडणूक आयोगाने मतदान प्रक्रियेतील एक महत्त्वपूर्ण पायाभूत घटक असलेल्या मतदान केंद्रस्तरीय अधिकाऱ्यांच्या (BLO) मानधनात दुप्पट वाढ करून एक ऐतिहासिक आणि स्वागतार्ह पाऊल उचलले आहे. याबरोबरच बीएलओ पर्यवेक्षक, सहाय्यक मतदार नोंदणी अधिकारी (AERO) आणि मतदार नोंदणी अधिकारी (ERO) यांच्यासाठीही मानधन निश्चित करण्यात आले आहे, जे यापूर्वी अस्तित्वात नव्हते.

ही वाढ केवळ आर्थिक लाभापुरती मर्यादित नसून ती लोकशाहीतील महत्त्वाच्या स्तंभांचे योगदान मान्य करणारी आणि त्यांचे मनोबल उंचावणारी ठरते. चला, या निर्णयाची सविस्तर माहिती घेऊया.

लोकशाहीचा आधार – पारदर्शक आणि अद्ययावत मतदार यादी

कोणत्याही निवडणुकीची पारदर्शकता, अचूकता आणि विश्वासार्हता ही मतदार यादीच्या विश्वासार्हतेवर आधारित असते. ही यादी तयार करणाऱ्या बीएलओ, पर्यवेक्षक, एईआरओ आणि ईआरओ अधिकाऱ्यांचे कार्य अनेक वेळा नजरेआड जाते. मात्र या वर्षीचा निर्णय या कर्मचाऱ्यांच्या परिश्रमांची थेट दखल घेणारा आहे.

बीएलओ मानधनात दुप्पट वाढ

२०१५ पासून बीएलओ अधिकाऱ्यांना वार्षिक ₹६,००० इतके मानधन मिळत होते. मात्र या नव्या निर्णयानुसार हे मानधन आता थेट ₹१२,००० करण्यात आले आहे. तसेच मतदार यादीच्या पुनरावलोकनासाठी मिळणारे प्रोत्साहनही ₹१,००० वरून ₹२,००० करण्यात आले आहे.

ही वाढ बीएलओ अधिकाऱ्यांच्या मेहनतीला दिलेला आदर आहे. कारण हे अधिकारी घराघरात जाऊन मतदारांची नोंदणी, पुनरावलोकन आणि त्रुटी दुरुस्तीची कामे नेटाने करतात.

बीएलओ पर्यवेक्षकांचे मानधनही वाढले

केवळ बीएलओच नाही तर बीएलओ पर्यवेक्षकांचेही मानधन आता ₹१२,००० वरून ₹१८,००० करण्यात आले आहे. हे पर्यवेक्षक बीएलओंच्या कामाची पाहणी करत असतात आणि त्यांच्या कार्यावर देखरेख ठेवतात. त्यांच्या भूमिकेचा व्यापक विचार करून आयोगाने हा निर्णय घेतला आहे.

नवीन लाभार्थी – AERO आणि ERO

या आधी पर्यंत सहाय्यक मतदार नोंदणी अधिकारी (AERO) आणि मतदार नोंदणी अधिकारी (ERO) यांना कोणतेही मानधन दिले जात नव्हते. मात्र आता प्रथमच AERO साठी ₹२५,००० आणि ERO साठी ₹३०,००० इतके मानधन निश्चित करण्यात आले आहे.

या दोघांचा मतदार यादी तयार करण्याच्या प्रक्रियेत फार मोठा वाटा असतो, त्यामुळे त्यांना हे मानधन देणे म्हणजे त्यांच्या कार्याची अधिकृत पातळीवर मान्यता होय.

विशेष तीव्र पुनरावलोकन मोहिमेतील प्रोत्साहन

बिहारपासून सुरू झालेली ‘Special Intensive Revision’ (SIR) ही मोहीम सध्या संपूर्ण भारतात राबवली जात आहे. या मोहिमेसाठी बीएलओ अधिकाऱ्यांना अतिरिक्त ₹६,००० चे प्रोत्साहन मानधन देण्यात येणार आहे. हे मानधन त्यांना मूळ मानधनाच्या व्यतिरिक्त मिळेल.

या मोहिमेमुळे बीएलओंना जास्त वेळ, जास्त श्रम आणि तांत्रिक कौशल्याची आवश्यकता भासणार आहे. आयोगाने हे ओळखून ही प्रोत्साहन रक्कम निश्चित केली आहे.

मानधन वाढीचा अर्थ – केवळ आर्थिक लाभ नाही

आयोगाने घेतलेला निर्णय केवळ एक आर्थिक सवलत किंवा खर्च वाढवणारी योजना नाही, तर ही आहे लोकशाहीची मूळ मूल्ये जपणारी धोरणात्मक पावले. या निर्णयामुळे:

• अधिकाऱ्यांचे मनोबल उंचावेल

• कामात अधिक कार्यक्षमता येईल

• भविष्यातील निवडणुकीत गोंधळ टाळता येईल

• मतदार याद्या अधिक अचूक आणि अद्ययावत होतील

प्रभाव लोकशाही प्रक्रियेवर

या निर्णयामुळे एकूणच निवडणूक प्रक्रियेत विश्वासार्हता आणि पारदर्शकतेचा दर्जा आणखी उंचावेल. मतदार नोंदणीमध्ये येणाऱ्या चुका टळतील, नागरिकांचा सहभाग वाढेल, आणि निवडणूक आयोगाच्या कामकाजावरचा जनतेचा विश्वास अधिक बळकट होईल.

राज्य सरकारांच्या सहभागाची आवश्यकता

ही योजना केंद्रस्तरावर लागू करण्यात आली असली तरी राज्य निवडणूक यंत्रणेने देखील सहकार्य करणे आवश्यक आहे. विशेषत: मानधन वितरण, प्रोत्साहन योजनांची अंमलबजावणी आणि जिल्हास्तरावरील अडचणी सोडवणे ही जबाबदारी राज्यस्तरावर पार पाडावी लागणार आहे.

नवीन धोरणामुळे डिजिटल साक्षरतेस चालना

मतदार याद्यांचे पुनरावलोकन आणि नोंदणी प्रक्रिया डिजिटल माध्यमातून पार पाडली जाते. त्यामुळे बीएलओ आणि इतर कर्मचाऱ्यांना डिजिटल साधनांवर काम करण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल, त्यांच्या कौशल्यात वाढ होईल. हे एकूणच सरकारी यंत्रणेतील डिजिटल परिवर्तनाला चालना देणारे ठरेल.

जनतेनेही सहकार्य करावे

या संपूर्ण प्रक्रियेत केवळ अधिकारीच नाही, तर सामान्य नागरिकांचाही सहभाग महत्त्वाचा आहे. नागरिकांनी आपल्या भागातील बीएलओ अधिकाऱ्यांशी संपर्क ठेवावा, आपल्या मतदार नोंदणीसंबंधी योग्य माहिती द्यावी आणि नवीन मतदारांना प्रोत्साहित करावे.

भारत निवडणूक आयोगाचा हा निर्णय हा एक महत्त्वपूर्ण, सकारात्मक आणि धोरणात्मक टप्पा आहे. या निर्णयामुळे मतदान प्रक्रियेतील अचूकता आणि पारदर्शकतेला चालना मिळेल. बीएलओ, पर्यवेक्षक, ERO आणि AERO यांचे कार्य अधिक सन्माननीय ठरेल. लोकशाही मूल्यांचे जतन करताना, या निर्णयाने सशक्त प्रशासनाचा आदर्श निर्माण केला आहे.